Trong kịch bản xấu nhất về tranh chấp chủ quyền biển đảo, giả thiết quan hệ kinh tế thương mại Việt Nam Trung Quốc xấu đi. Hai bên hạn chế buôn bán với nhau thì điều gì xảy đến cho nền kinh tế Việt Nam.    

TS Lê Đăng Doanh, chuyên gia kinh tế độc lập ở Hà Nội nhận định:

“Tôi nghĩ rằng, đấy là một trong những kịch bản mà chúng ta phải xem xét. Bởi vì đối với người Trung Quốc, không thể lường được những gì mà họ đã làm. Cần nhìn rõ những gì người Trung Quốc làm đối với bản thân người Trung Quốc, đối với nhà lãnh đạo Trung Quốc như ông Lưu Thiếu Kỳ (*) thì có thể hình dung điều người Trung Quốc đối xử với người khác. Tôi nghĩ rằng, người Trung Quốc có thể cho melamin vào sữa đầu độc trẻ em Trung Quốc, thì chúng ta có lý do phải suy nghĩ về sự an toàn của nền kinh tế Việt Nam. 

Nhưng tôi nghĩ rằng, Trung Quốc cũng phải cân nhắc vì nếu họ làm như vậy thì Trung Quốc cũng chịu thiệt hại không chỉ riêng Việt Nam chịu thiệt hại. Trung Quốc sẽ phải suy nghĩ rất kỹ bởi vì hiện nay nếu Trung Quốc vẫn cứ hành xử như vậy thì Trung Quốc sẽ ngày càng bị cô lập, vị thế của Trung Quốc trên trường thế giới đang được xem xét dưới ánh sáng phê phán và hoài nghi. 

Song hiện nay theo chúng tôi quan sát, chủ nghĩa dân tộc đại Hán và chủ nghĩa bá quyền ở Trung Quốc đang chiếm ưu thế. Kinh nghiệm cho thấy nếu như nền kinh tế xã hội Trung Quốc gặp khó khăn thì họ sẽ đẩy cái khó khăn đó ra bên ngoài, họ kiếm một chuyện gì đó để gây sự rồi kêu gọi sự thống nhất của cả nước. Trong trường hợp đó, rất có thể Việt Nam sẽ là một con bài mà Trung Quốc sử dụng.” 

Theo nhận định của TS Lê Đăng Doanh tại cuộc tọa đàm hồi trung tuần tháng 6 ở Hà Nội, cơ cấu xuất nhập khẩu giữa Việt Nam Trung Quốc là điển hình cho cơ cấu bất bình đẳng của nước phát triển mạnh ở phương Bắc với một nước chậm phát triển hơn ở phương Nam. Nhập siêu từ Trung Quốc năm 2010 lên tới 12,7 tỷ USD cao hơn tổng nhập siêu của Việt Nam với các nước khác cùng năm. Có thể nhìn thấy sự phụ thuộc vào Trung Quốc qua tình trạng nhập siêu. Giả dụ Việt Nam mua hàng của Trung Quốc và thanh toán bằng nhân dân tệ, thì thêm phần phụ thuộc tài chánh. Đây là một viễn cảnh kinh tế không hề đơn giản cho Việt Nam.

Cùng câu hỏi, điều gì xảy đến cho nền kinh tế Việt Nam giả sử Trung Quốc và Việt Nam ngừng hoặc giảm quan hệ kinh tế thương mại do tranh chấp Biển Đông. Chuyên gia kinh tế Huỳnh Bửu Sơn ở TP.HCM có cách nhìn khác:

“Tôi không tin sẽ đi tới mức độ đó, tuy nhiên trong trường hợp có suy giảm đi nữa thì trong quan hệ của Việt Nam với phần còn lại của thế giới chẳng hạn, tôi nghĩ rằng nó sẽ không có ảnh hưởng gì lắm. Với tư cách là thành viên của WTO thì Việt Nam vẫn có thể mở rộng các mối quan hệ với những nước khác với những cường quốc kinh tế khác, tìm được những nguồn cung cấp thiết bị máy móc nguyên vật liệu cho mình, cũng như tìm được thị trường xuất khẩu cho mình. Tuy nhiên đây vẫn là một chữ ‘Nếu’ rất lớn, tôi cho rằng những mâu thuẫn sẽ được dàn xếp. Ai cũng mong muốn mọi chuyện sẽ tốt đẹp hỗ trợ cho sự phát triển hơn là làm tổn hại.”  

“Cố gắng đừng để tình huống đó xảy ra, tôi cho rằng quan hệ về mặt kinh tế phải gắn với những mối quan hệ khác, cụ thể là quan hệ chính trị. Lệ thuộc vào một quốc gia nào đó hay một nhà cung cấp nào đó, nếu vì lý do nào đó họ không tiếp tục cung cấp thì sẽ gặp khó. 

Hầu hết nguyên phụ liệu và thiết bị đều nhập từ Trung Quốc, sở dĩ nhập như vậy vì giá rẻ, giá thành thấp, những nguyên vật liệu đó kể cả máy móc phù hợp cho thị trường cấp trung và cấp thấp. Lâu dài có thể chuyển dần từ sản phẩm cấp thấp lên trung và từ trung lên cấp cao thì có thể nhập nguyên phụ liệu từ Hàn Quốc, Đài Loan….như vậy có thể giải bài toán phụ thuộc quá nhiều vào nguyên liệu Trung Quốc.”

Năm 2010, lượng hàng hóa, thiết bị máy móc mà Việt nam mua của Trung Quốc lên tới 19 tỷ USD trong khi xuất khẩu hàng hóa Việt Nam sang Trung Quốc chỉ  đạt 6,4 tỷ USD.  Một mình Trung Quốc cung cấp tới 1/4 nguyên liệu đầu vào cho nền kinh tế Việt Nam trong khi Việt Nam trao đổi thương mại với gần 200 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Nhiều chuyên gia cho rằng giảm thâm hụt cán cân thương mại của Việt Nam nên bắt đầu từ mối nguy Trung Quốc là vì vậy. 

(*Lưu Thiếu Kỳ nguyên chủ tịch Trung Quốc, Phó Chủ tịch Đảng Cộng sản Trung Quốc nạn nhân cuộc cách mạng văn hóa, chết năm 1969 trong khi bị giam giữ)